1. ALGEMEEN KADER
1.1 Wat is economie?
Cursisten maken kennis met een aantal grondbegrippen van het economische denken, in het bijzonder van het westers (klassieke) economisch stelsel. Naast de belangrijke grondbegrippen, denktechnieken en theoriën (van Smith via Keynes tot de institutionele en andere “nieuwe” economieën) komen ook de doeleinden en instrumenten van het economisch handelen aan bod. Wat zijn behoeften, hoe bepaalt men hun waarde, hoe functioneren markten, wat is welvaart? Allemaal vragen waar het kapitalisme een eigen invulling aan gegeven heeft die vandaag de dag geen enkele samenleving of persoon nog onberoerd laat. Wat ons hierin vooral zal bezighouden is de vraag in hoeverre deze invulling is ‘ingebed’ (“embedded”) in de culturele en sociale onderbouw van gemeenschappen wereldwijd.
1.2 De cultuurgeschiedenis van het economische denken
Karl Polany vond het kapitalisme een historische anomalie omdat, terwijl eerdere economische stelsels volledig “ingebed” werden in een netwerk van sociale relaties, deze context met de ingang van het kapitalisme wordt omgekeerd: sociale relaties worden gedefinieerd door economische wetmatigheden. Zijn overtuiging –overigens wel gecontesteerd door heel wat hedendaagse economen— was dat sociale regels van reciprociteit, retributie en gemeenschapsverplichtingen historisch heel wat meer frequent voorkwamen dan marktrelaties. Echter, het kapitalisme heeft deze sociale regels niet enkel geen plaats geven maar lijkt ze bovendien (bijna) volledig en onomkeerbaar te hebben vernietigd. De “great transformation” van de industriële revolutie zou volgens Polanyi alle vormen van economische interacties met de ander ten gronde hebben veranderd. Maar welke zijn de historische wortels van deze transformatie, van waar het historisch ‘succes’ van het kapitalistisch systeem? Een les economische cultuurgeschiedenis.
1.3 Internationale handel en globalisering als economisch en cultureel gebeuren
Positief of negatief? Onontkoombaar en onomkeerbaar? Weinig fenomenen beheersen dermate de actualiteit als de processen van de globalisering. Economie en technologie spelen een belangrijke rol, maar het geheel kan niet begrepen worden zonder ruime aandacht te besteden aan een breed maatschappelijk kader. We gaan na welke invloed internationale handelsrelaties het leven van mensen in het Zuiden en het Noorden beïnvloeden en discussiëren over de wenselijkheid en de mogelijkheden om deze dynamiek bij te sturen.
1.4 DE VISIE VAN AMARTYA SEN
De uit India afkomstige Amartya Sen is een van de belangrijkste vernieuwers van het huidige economische denken. Met name zijn theorie over de honger en zijn benadering van het begrip levensstandaard hebben een ommekeer teweeg gebracht bij een reeks internationale instellingen. Hij is tevens de grondlegger van een maatschappelijke besluitvormingstheorie waarin wordt nagegaan hoe fundamentele waarden als vrijheid, doelmatigheid, rechtvaardigheid en democratie vaak met elkaar botsen. Maar ook hoe deze grondwaarden in een plurale samenleving met elkaar kunnen worden verzoend vanuit een perspectief waarin individuele vrijheid ook een maatschappelijke betrokkenheid vooronderstelt: ontwikkeling als vrijheid.
2. CASE STUDIES
2.1. LANDBOUW, VOEDING en VOEDSELZEKERHEID
2.1.1 “BUSINESS AS USUAL?” : wanneer de boer een agrarisch ondernemer wordt…
De duurzaamheidsgedachte is populairder dan ooit en richtlijnen over economische, ecologische en sociale duurzaamheid –vaak in deze volgorde- geven vorm aan het beleid op alle niveaus, en in alle sectoren. Met de Vlaamse landbouw als casestudie bespreken we relevante begrippen zoals enge en brede duurzaamheid, menselijk, sociaal en cultureel kapitaal, identiteit, culturele inbedding enzovoort.
2.1.2 Voedselzekerheid
In het Zuiden zijn meer dan 800 miljoen mensen ondervoed. De oorzaak ligt meestal bij de armoedespiraal waarin ze gevangen zitten. Koopkracht vergroten en banen creëren is dus de opdracht. Maar dat is niet evident voor landen met weinig sociale voorzieningen en een zwakke economie, vooral als een groot deel van de bevolking er moet leven van de landbouw. Hun roep voor toegang tot onze landbouwmarkt klinkt steeds luider, maar op internationaal vlak wordt het spel van exportsubsidies en inkomenssteun niet eerlijk gespeeld. Bovendien boet ook de kwaliteit van het voedsel in, overal in de wereld. De dioxinecrisis, BSE, en MKZ zijn pijnlijke voorbeelden. Er wordt in deze lezing dieper ingegaan op de oorzaken en mechanismen die aan de basis liggen van deze problematiek, en hoe men hier en ginder aan oplossingen werkt.
2.2 Bedrijven en (bedrijfs)culturen
2.2.1 DE BESCHAVENDE WERKING VAN DE HYPOCRISIE: over maatschappelijk verantwoord ondernemen in België
Maatschappelijk verantwoord ondernemen is de laatste vijf jaar een steeds belangrijker gespreksonderwerp geworden in het Belgische bedrijfsleven. Verantwoord ondernemen betekent dat ondernemingen verantwoordelijkheid opnemen voor de gevolgen van hun bedrijfsactiviteiten, zowel voor alle aspecten van het productieproces (arbeidsomstandigheden, veiligheid, impact op milieu, enzovoorts) als voor de mogelijk schadelijke gevolgen van het consumeren van de producten (roken, alcohol, verpakking, te veel suikers, enzovoorts). Het houdt ook in dat bedrijven transparant opereren en hun bedrijfsactiviteiten in alle openheid toelichten aan de consument. Het is een vorm van ondernemen die de belangen van de ‘stakeholders’ (de belanghebbenden) op een strategische wijze tracht te integreren in het management van het bedrijf. Een overzicht van de belangrijkste thema’s en discussiepunten en een kritische analyse van de stand van zaken in België.
2.2.2 INTERCULTUREEL MANAGEMENT: PRAKTISCH VERTAALD?
Intercultureel management is een samenhangend geheel van maatregelen op het gebied van personeel, organisatie, inhoud van het werk en beleid. Intercultureel management is erop gericht adequaat gebruik te maken van de in de samenleving ontstane diversiteit. Uitgangspunt hierbij is dat deze diversiteit in de organisatie herkenbaar moet zijn om de kwaliteit van de dienstverlening te optimaliseren.
Vanuit deze benadering kijken we naar de realiteit in Vlaanderen. De formele en minder formele pistes die op dit terrein worden geïnitieerd. De praktijkvoorbeelden en pijnpunten tussen retoriek en realiteit.
2.3 Illustraties uit het buitenland
2.3.1 Markten in een Afrikaanse context: “Een kom tomaten en twee kruiken bier”.
Natuurlijk is een markt een plaats waar mensen bijeenkomen om goederen te kopen en te verkopen, en natuurlijk wil iedereen ‘een koopje doen’. Maar is ‘een koopje’ ook altijd het goedkoopste? Welke drijfveren sturen de handelingen van de marktgangers? Hoe ‘irrationeel’ kan koopgedrag zijn? Of is het enkele irrationeel voor de blanke waarnemer? En gelden dezelfde waarderingscriteria voor tomaten en sorghumbier?
De lezing benadrukt het belang om in een interculturele samenwerking universeel veronderstelde begrippen zoals markt, economie, winst of efficiëntie vanuit een cultuureigen referentiekader in te vullen.
2.3.2 Economische ontwikkeling en sociale en culturele verANDERINGEN in Zuid- en OOST- Azië
We bespreken de socio-culturele aspecten van industriële ontwikkeling in Azië en proberen te verklaren en te verduidelijken aan de hand van theoretische achtergrond (Nieuwe Institutionele Economie) en met concrete voorbeelden. We proberen inzicht te verwerven over de kenmerken van het arbeidsaanbod en de rol van gewoonten, waarden en sociale instituties voor het ontstaan van gesegmenteerde arbeidsmarkten. Welke organisatievormen van industriële ontwikkeling vindt men terug en hoe zijn zij ontstaan? Aan de hand van concrete voorbeelden in de textielsector in Bangladesh, India en Zuid Korea maken we duidelijk welke elementen hebben bijgedragen tot de ontwikkelingen van de indrustriële districten.
Kortom, een les over het belang van een samengaan van socio-economische, geografische en culturele factoren.
2.4 DE COMMODIFICATIE VAN WATER
Water is een kostbaar en levensnoodzakelijk goed. Zonder water komt het voortbestaan van het hele ecosysteem Aarde in gevaar. Water is niettemin eindig, en haar geografische spreiding hoogst ongelijk. Een normale toegang tot zuiver drinkwater is vandaag niet verzekerd voor 1,5 miljard mensen en 2,3 miljard mensen beschikken over geen sanitair systeem of hebben geen aansluiting op rioleringen. We bespreken de voornaamste tendensen die het globale debat inzake watervoorziening vandaag de dag beheersen: enerzijds de privatiseringstendens, anderzijds de opvatting die uitgaat van een recht op water.
3. INTERCULTUREEL MANAGEMENT OP DE WERKVLOER
3.1.Bedrijfsbezoek Aviapartner
Aviapartner voert succesvol een eigen diversiteitsbeleid. Manager Jo Persyn legt het wel en wee van zo’n management uit en leidt ons aansluitend door het bedrijf.